Paylaştığımız bilginin yanlış ya da çarpıtılmış olması ne gibi tehlikeler oluşturur?
Bu tehlikelerin neler olabileceğine değinmeden önce, gelin, bize ulaşan bilgilerin hangi sebeplerle yanlış olabileceğine göz atalım:
Bize ulaşan bilgi;
- Özensizce hazırlanmış ve kontrol edilmeden yayına alınmış olabilir.
- Orijinal dilinden yayınlandığı dile yanlış çevirilmiş olabilir.
- Yetkin olmayan bir aracı tarafından yanlış yorumlanmış olabilir.
- Kişisel ya da kurumsal ya da çıkarlar gözetilerek çarpıtılmış olabilir.
Bilginin, sosyal medya kullanıcıları arasında yaygın olan ve alışkanlıkla, kontrol edilmeden servis edilmesi bu bilgiyi bilinçli ya da bilinçsiz olarak ilettiğimiz tüketicilerin yanlış bilgi sahibi olmasına, yanlış bilgiyi yorumlayarak yanlış aksiyon almasına; hatta ve hatta konunun önemine bağlı olarak bir ya da daha çok kişinin hayatını kaybetmesine bile neden olabilir.
Peki, internet gibi uçsuz bucaksız bir denizde, sosyal medya kanallarımıza düşen ya da farklı bir dijital kaynakta karşımıza çıkan bir verinin doğruluğundan nasıl emin olabiliriz?
Bir bilgiyi paylaşmadan önce doğruluğunu nasıl sorgulayabiliriz?
Orijinal dili olan İngilizceden Türkçeye de çevirilen Doğrulama El Kitabı’nın (Verification Handbook), bilgi üreten ya da tüketen tüm internet kullanıcılarına faydalı olduğuna inanıyorum. Kitaptan bir alıntıyla devam etmek isterim:
Doğrulama, ücretsiz online araçlar ve geleneksel gazetecilik teknikleri ile yapılabilen, kilit bir beceridir. Hiçbir teknoloji %100 kesinlik oranıyla kullanıcı üretimi içeriği otomatik olarak doğrulayamaz. Bununla birlikte insan gözü ya da geleneksel araştırmalar da yeterli değildir. İki yöntemin kombinasyonu bize doğru cevabı verebilir.
Bu kaynakta, bilginin formatına bağlı olarak farklılaşan metodlar önerilse de, birkaç temel metodun altını çizmekte fayda var. El kitabında, özellikle kullanıcılar tarafından oluşturulan içeriklerin kontrolü için şu 4 adımın, olası riskleri en aza indirgeyebileceği öneriliyor:
Bilginin kökeni
Karşımıza çıkan kötü amaçlarla hazırlanmış bazı sahte bilgiler, çok basit online araçlar yardımıyla gerçeğe yakın bir görünümde sunuluyor olabilir. Örneğin Tweeterino gibi bir araçla, kolayca sahte bir tweet hazırlamak mümkün. Bu nedenle işe, haberin kökeninin doğruluğunu kontrol ederek başlayabilirsiniz.
Bilginin kaynağı
Kökeninden emin olsanız bile, bu bilginin dolaşıma kim tarafından sokulduğunu sorgulamak da bilgiyi doğrulamak için etkili olacaktır. Örneğin, kritik önem taşıyan bir bilgiyi yayınlamadan önce, haberin kaynağına ulaşmak ve ona görüntünün nerede çekildiği gibi sorular sorarak, bu bilginin gerçekten bu kaynaktan çıktığından emin olmak gerekir.
İçeriğin zamanı
Karşınıza çıkan içerik, köken ve kaynak açısından ikna edici olsa da, farklı bir tarihte yayınlanmış ve geçerliliğini yitirmiş olabilir. Bu nedenle, bir içeriği paylaşmadan önce, içeriğin yayınlandığı zamanın güncelliğini kontrol etmek de faydalı olacaktır.
İçeriğin yeri
Paylaşacağınız içeriğin bütün parametreleri ikna edici olsa bile, özellikle görsel içerikler yanıltıcı olabilir ya da bilginin kaynağı olan yerin algılanmasını sağlamakta yetersiz kalabilir. Bu durumda, içeriği dikkatlice inceleyerek ya da online araçları kullanarak bu yerin doğruluğundan emin olmak gerekir.
Peki, bilgi doğrulama için hangi araçları kullanabiliriz?
Doğrulama El Kitabı, bilgi doğrulama sürecinde işe yarayabilecek araçlar konusunda da bilgi veriyor. İşte farklı türlerdeki içerikleri doğrulamak için kullanabileceğiniz bazı araçlar.
Kimliği doğrulamak
Aşağıdaki online doğrulama araçlarını kullanarak iletişime geçeceğiniz kişinin sosyal medyadaki profil detaylarına ulaşabilirsiniz.
- Facebook Graph Search: Kullanıcıları isim, cinsiyet, yaşadıkları şehir, doğdukları şehir, beğendiği sayfalar, okudukları okul, çalıştıkları işyeri ve bunun gibi daha pek çok özellikle aramaya yarar.
- GeoSocial Footprint: Bir kişinin konum servisi içeren tweetleri, sosyal platformlarda yaptığı check-inleri ve internette kullandığı dil seçenekleri üzerinden konumunu saptayan web site.
- Hoverme: Bir Facebook kullanıcısının diğer sosyal medya platformlarındaki hesaplarını bulan bir Chrome eklentisi.
- Linkedin: Linkedin’deki iş geçmişi ve bağlantılarına bakaran bir kişinin kimliği ve hikayesi hakkında fikir edinebilirsiniz.
- WHOIS: Bir web sitesi domainini satın alan kişinin adı, konumu ve iletişim bilgilerini tespit ediyor.
Konumları doğrulamak
Gerçekten olay kitlenin söylediği yerde mi gerçekleşiyor?
- Flickr: : Konum bilgisi sağlanmış fotoğrafları aratın.
- Google Maps: Online haritalama uygulaması. Dünyanın her yerinden yüksek çözünürlüklü uydu görüntüleri sağlıyor. Hava durumundan, yer yüzü özelliklerine kadar bir çok konuda bilgi sağlayabilir.
- Google Translate: Farklı dillerde yazılmış ipuçlarını ortaya çıkarmak için kullanılabilir.
- Panoramio: Google Maps aracılığıyla belli konumlara eklenmiş milyonlarca fotoğrafın yüklendiği paylaşım sitesi.
- Wikimapia: Google Maps’in kitle kaynaklı versiyonu.
- Wolfram Alpha: Bilişsel cevaplama motoru. Bir insana sorar gibi soru sorduğunuzda size sorunuzla alakalı cevapları listeliyor.
Görselleri doğrulamak
Bu görsel gerçekten anlatılan hikayeye ait bir ipucu mu?
- Findexif.com: Görselin EXIF bilgilerini çıkarıyor.
- Foto Forensics: EXIF buluyor. Aynı zamanda ELA şeklinde kısaltılan görselin hata seviyesini sunuyor. Montajlanmış bir görseli anlamak için iyi bir yöntem sağlıyor.
- Google Search by Image: Görsel yükleyerek o görselin daha önce internette herhangi başka bir yerde kullanılıp kullanılmadığını, farklı boyutlarını bulabilirsiniz.
- Jeffrey’s Exif Viewer: Dijital bir fotoğrafın konum, tarih, hangi cihazla çekildiği gibi bilgilere erişebileceğiniz bir diğer EXIF bulma motoru.
- TinEye: Bir diğer tersine görsel arama motoru.
Kullanışlı diğer araçlar
- Ban.jo: Bütün sosyal medya platformlarında yer alan görsel ve etkinlikleri karşılıklı doğrulama ile bir araya getiren araç.
- Geofeedia: Belli bir bölgeden o anda herhangi bir sosyal medya hesabına yüklenen görsellerin veya gönderilen iletileri görmenize yarayan araç. İstediğiniz bölgeyi harita üzerinden seçerek gerçek zamanlı sosyal medya takibi yapılabiliyor.
- HuriSearch: 5 binin üzerinde insan hakları temelli web sitesinde arama yaparak güvenilir kaynaklar bulmanıza yardımcı oluyor.
- PeopleBrowsr: Kitle takibi yapabileceğiniz ve sosyal medyadaki kişilerin doğruluk skorlarını elde edebileceğiniz bir araç.
- Snopes.com: Farklı kaynaklardan doğrulama yaparak internet söylentilerini listeleyen web sitesi.
- Verily platform: Kullanıcılara spesifik sorular sormasını sağlayan ve kullanıcı üretimi içeriğin sağlamlaştırmasına çalışan platform.
- YouTube Face Blur: Fişlenme, şiddete veya tehdite maruz kalma ihtimaline karşı, Youtube’a yüklediğiniz videolarda gözüken kişilerin yüzlerini mozaikleyebildiğiniz bir Youtube aracı.
Doğrulama El Kitabı’na göz atın
“Günümüzde, gerçeğin ne olduğunu bilmek ve haber ile diğer bilgileri doğrulamak vazgeçilmezdir. Bu el kitabı gazeteciler, okurlar, herkes için vazgeçilmez bir araç.”
— Howard Finberg, Finberg, İşbirliği Yöneticisi, The Poynter Institute
Bilgi doğrulamanın gerekliliği ve metodları konusunda daha fazla bilgi almak için Doğrulama El Kitabı’na mutlaka göz atmanızı öneririm.
Bu makalenin yayınlanmasında Doğrulama El Kitabı web sitesindeki bilgilerden yararlanılmıştır.
