Makaleler

Bilinçsiz önyargı nedir ve nasıl engellenir?

Neyi sevdiğimizi ve sevmediğimizi çoğunlukla biliyoruz. Bazı yiyecekleri diğer yiyecek çeşitlerine göre daha fazla tercih ediyoruz. Bazı şarkıları seviyoruz ama bazılarını dinlemeye katlanamıyoruz. Sevdiğimiz ve sevmediğimiz şeyler konusunda bilinçli olmanın bilinçli kararlar almamıza yardımcı olduğunu biliyoruz. Ancak bazen sevdiğimiz ve sevmediğimiz şeyler ile kararlarımızın ardındaki nedenler o kadar sıradan olmayabilir.

Serdar Arıçelik 17 Nisan 2017

Neyi sevdiğimizi ve sevmediğimizi çoğunlukla biliyoruz. Bazı yiyecekleri diğer yiyecek çeşitlerine göre daha fazla tercih ediyoruz. Bazı şarkıları seviyoruz ama bazılarını dinlemeye katlanamıyoruz. Sevdiğimiz ve sevmediğimiz şeyler konusunda bilinçli olmanın bilinçli kararlar almamıza yardımcı olduğunu biliyoruz. Ancak bazen sevdiğimiz ve sevmediğimiz şeyler ile kararlarımızın ardındaki nedenler o kadar sıradan olmayabilir.

Meseleyi biraz daha somutlaştırmak için şöyle bir örnekle devam edelim: Tatile gideceğinizi ve köpeğinizle ilgilenecek bir bakıcıya ihtiyacınız olduğunu düşünün. Siz yokken arkadaşınızla ilgilenebilecek güvenilir kişi sizce hangisi?

Tahmin edebileceğiniz gibi, bu şekilde sorulan bir sorunun doğru yanıtı yok. Ancak yine de sınırlı bilgiye dayanarak bir seçim yaptık ya da bazılarını direkt eledik. Bu, genelde bir karar alırken ilerlediğimiz zihinsel kısayolların ve dünya görüşümüzü etkileyebilecek bilinçsiz önyargıların bir örneğidir.

Bu içerik ücretsiz!

Okumaya devam etmek ve SHERPA Blog okuru olmak için aşağıdakilerden birini seç.
Her hafta yenileri eklenen yüzlerce içeriğe ücretsiz ve sınırsız eriş.

Üye misin?
  • Ozan Tortop

    Çoğuna katıldığın bu yazıda, “Bilinçsiz Önyargı” tanımını yanlış bulduğumu söylemek istedim. Bilinçsiz önyargı, yangın yanması gibi bir kavram gibi. Yani bilinçlisi nasıl oluyor o zaman?

    • Serdar Arıçelik

      Merhaba Ozan,

      Geribildiriminiz için teşekkür ederim. Aslında bu terimin çevirisi bize ait değil. “Unconsicous Bias” terimi Türkçeye “Bilinçsiz Önyargı” olarak girmiş. Bu konuda yeterli Türkçe kaynak olmasa da kısa bir literatür taraması yapınca terimin bu şekilde kullanıldığını görüyoruz. Öte yandan bu tarz makaleler kaleme alırken en doğru sözcükleri kullanmaya ne kadar özen göstersek de içeriklerimizin daha çok okuyucu tarafından bulunabilmesini de gözeterek yaygın kullanımları tercih edebiliyoruz.

      Terimin Türkçe karşılığını “Bilinçsiz Önyargı” şeklinde kullanmayı tercih etmemizin diğer nedeni ise — sizin de değindiğiniz — “Bilinçli Önyargı” teriminin karşıladığı anlam. Kabaca araştırdığımızda şöyle bir açıklamaya ulaşıyoruz: “Conscious Bias/Explicit Bias” olarak bilinen bilinçli önyargının bilinçsiz önyargıdan farkı şu; insanlar bir bireyi veya bir grubun varlığını kendileri için tehdit unsuru olarak algıladıklarında önyargılarını ifade etme eğilimindedirler. Örneğin, siyahi insanları kendine ya da topluma tehdit olarak gören bir kişi, bu konuyu kendi içinde nedenselleştirmiştir ve bilinçlidir. Onlara karşı yaptığı haksız muamele ve hatta şiddeti kendince haklı çıkarabilir. Bu yaklaşımın temelinde bilinçli önyargı yatar. Kişi buradaki önyargısının bilincindedir ancak bunu değiştirmekle ilgilenmez. Bilinçli önyargı konusunda daha detaylı bilgi için şu sayfayı inceleyebilirsiniz: https://perception.org/research/explicit-bias/

      Bu yazımda bilinçsiz önyargı kavramına odaklandığım için, bilinçli önyargı ile nerede ayrıldığı hakkında — bunun farklı bir yazı konusu olacağını düşünerek — herhangi bir bilgiye yer vermemiştim. Sorunuz aracılığıyla bu konuya da değinme fırsatım oldu. Tekrar teşekkürler.

      • Yasemin Fatoğlu

        Serdar peki farkındalıkla ilk adımı attıktan sonra yönetmek için yapılabilecek başka adım var mıdır? Belki bakış açısını başkası ike masaya yatırmak di mi …. Yazı ve efor için teşekkürler 🙂

Keşfetmeye Devam Et