5 faktör kişilik kuramı nedir?
5 faktör kişilik kuramı, kişiler arasındaki farklılıkları açıklamak amacıyla psikoloji alanında kabul gören ve yaygın olarak kullanılan bir kuramdır. Goldberg tarafından geliştirilen bu kurama göre kişilik 5 temel özellik ile açıklanır. Bunlar şöyledir:
- Dışa dönüklük
- Nevrotizm
- Deneyime açıklık
- Uyumluluk
- Öz-disiplin.
Özellikle dışa dönüklük ve nevrotizm boyutlarına hakim olmak, kullanıcılarımızla daha sağlıklı iletişim kurmamızı sağlar ve sıklıkla karşılayabileceğimiz engellere karşı bizi hazırlar. Bu açıdan kullanıcı deneyimi araştırmacılarının 5 faktör kişilik kuramı hakkında daha fazla bilgi sahibi olmaları onlara yarar sağlayacaktır.
“Kullanıcı test boyunca sustu. Ağzından cımbızla laf aldım.”
Kullanılabilirlik testleri boyunca kullanıcılarımızdan sesli düşünmelerini isteriz ve bazen işler hiç de istediğimiz gibi gitmez. Kullanıcıya zaman zaman ne gördüğünü, ne düşündüğünü paylaşması için hatırlatmalar yaparız. Bazen de konuşmazlar, peki neden?
Sen de şimdiye kadar çevrende mutlaka gözlemlemişsindir. Bazı insanlar oldukça enerjik, konuşkan, sosyalleşmeye ve işbirliğine yatkınken, bazıları bunun tam tersi içe dönüktür. Öncelikle bu ikisinden herhangi biri daha sağlıklı diyemeyiz ya da içe dönüklüğü asosyallikle eşdeğer tutamayız. Bazen çok konuştuğu için bir kullanıcıyı durdurmak ve dikkatini göreve/soruya odaklamak gerekirken, bazen de bir kullanıcı konuşmadığı için ona sürekli sorular sormak gerekir. Bu bir zorluk değil, aksine ayak uydurmamızı ve kullanıcılarımızı iyi analiz ederek buna bağlı farklı yollar izlememizi gerektiren bir durumdur. Araştırmanın ısınma aşaması özellikle kullanıcılarımızı analiz etmek için çok kıymetli. Isınma sorularına kısa cevaplar veren kullanıcılarla iletişimimizi derinleştirmek için bu aşamada kıyasla daha fazla çaba harcamamız sürecinin devamını daha etkili kılacaktır. Cümleleri farklı şekillerde tekrar etme (paraphrase) bu noktada işimize yarayan yöntemlerden biridir. Bizi sürekli soru soran bir araştırmacı modelinden çıkarıp karşımızdakini dinlediğimizi ve anladığımızı göstermemizi sağlar. Örnek vermek gerekirse “Kredi kartınızı X, Y, Z için kullandığınızı söylediniz. En çok da X özelliği sizi cezbediyor.” cümlesi kullanıcının kendinden bir şeyler bulduğu ve hikayenin devamını tamamlamak istediği bir cümledir. Buna ek olarak, kendi hikayelerinizi paylaşmanız da kullanıcının paylaşımlarını arttıracak bir davranış olarak öne çıkar. Bunu sorunun asıl cevabını aldıktan sonra yapmak ve olabildiğince nötr bir dil kullanmak önemlidir. Aksi takdirde hiç farkında olmadan kullanıcıyı yönlendirebiliriz.
“Kullanıcının elleri titriyordu. Neden bu kadar stres yaptı anlamadım?”
Anlamalıyız. Nevrotizm bir kişinin duygu durumunun ne sıklıkla değiştiğini açıklayan bir kişilik özelliğidir ve duygusal dengesizlik olarak da adlandırılır. Bu kurama göre nevrotik bireyler öfke, huzursuzluk, sabırsızlık, kaygı gibi duyguları daha sık deneyimler ve onlar için duygularını kontrol etmek görece daha zordur. Araştırmacılar olarak, çoğu zaman araştırmalarımızı kontrollü ortamlarda yürütüyoruz ve insanlar kendilerini gözlem altında hissedebiliyor. Her ne kadar bunun önüne geçmek için birçok farklı teknik kullansak da kullanıcı stresli hissedebilir.
Nevrotizm, kullanıcıların bu stresle ne derece etkili başa çıkabileceğini bize açıklayan bir kişilik özelliğidir. Bazı kullanıcılar stresli hissetseler bile “Sizi değil, uygulamayı test ediyoruz.” cümlesi onların biraz da olsa rahatlamasını sağlayabilir. Bazı kullanıcılar için ise daha fazla detay vermeniz ve süreci açıklamanız gerekebilir. Bunun yanında, beden diliniz de bir o kadar önemlidir. Her zaman dinlemeye açık, yargılamadan uzak ve nötr bir duruşa sahip olmak gerekir. Şaşırtıcı olsa da olumsuz geri dönüşler kadar olumluların da kaygıyı artırabileceğini söyleyebiliriz. “Çok başarılı ilerliyorsunuz.” gibi cümlelerin ardından kullanıcı o zaman başarısız olma ihtimalim de var diye düşünüp normalden farklı davranabilir. Aynı zamanda, kullanıcıyı dinlerken göz teması kurmak, tamamen ona dönük olmak, anladığınızı gösteren özetler yapmak kullanılabilecek tekniklerden bazılarıdır.
Özetle
Yazının referans noktası 5 faktör kişilik kuramı, dolayısıyla bu kurama bağlı olarak bireylerin hangi kişilik özelliklerine sahip olduğunu anlamak için kullanılan birçok envanter geliştirilmiş ve hala da geliştiriliyor. Yani bilimsel açıdan bir kişiyi test süresince az konuştuğu için içe dönük ya da çok stresli olduğu için nevrotik şeklinde betimlememiz çok da doğru bir yaklaşım olmaz. Fakat, insanların farklı kişilik özelliklerine sahip olabileceği ve bu özelliklerin farklı davranışlarla görünür olabileceği aklımızın bir köşesinde durmalı. Böylece karşılaştığımız farklı durumlarda nasıl bir yol izleyeceğimiz daha net olur.
Referans ve okuma önerisi:
The development of markers for the Big-Five factor structure, Goldberg, Lewis R.
