Hayatın farklı gözler ve kabiliyetlerle sürdürüldüğü bu iki döneminde bulunan kullanıcalar için yapılan tasarımlarda, etkili kullanılabilirlik için yapılması gerekeneler nelerdir?
Çocuklar ve yaşlılar için tasarım yapmak, tasarımın her alanında zordur. Bu iki kullanıcı grubunun ihtiyaçları – ki çocuk kullanıcıları ikişer ya da dörder yaş arayla çok daha alt gruplara bölmek mümkün – istekleri, bilgi/deneyimleri, algıları, ilgi alanları, fiziksel ve zihinsel kabiliyetleri geri kalan kullanıcılarınkine göre çok farklıdır. Bu sebepten ötürü, onlar için tasarım yapılırken izlenmesi gereken yaklaşım da farklı olmalıdır.
Çocuklar
Çocuklar için kullanıcı deneyimi tasarlamaya başlamadan önce, kafanızdan yanlış bir inanışı silmenizi tavsiye ederim:
“Yeni nesil, dijital ürünleri kullanmayı doğuştan biliyor.”
Nefes almayı, yemek yemeyi ve benzer hayatta kalma eylemlerini doğuştan biliyor olsak da, bunlar haricindeki hiçbir kabiliyete doğuştan sahip değiliz. Evet, yeni jenerasyon belki bizim yaşımıza geldiğinde bizden daha iyi teknoloji kullanıcısı olacak, ama bunun sebebi bu yeteneklerin onlarda içgüdüsel olarak oluşmuş olması değil, öğrenmenin en hızlı olduğu ve şekillendiği çocukluk yaşlarında bu ürünlere 7/24 maruz kalıyor olmaları. Dolayısıyla, çocuklar için tasarım yaparken de – aynı diğer yaş gruplarında olduğu gibi – kolay algılanıp öğrenilebilecek, hataya mahal vermeyecek ve kullanım zorluğu ile kullanıcıyı usandırmayacak bir deneyim tasarlamanız gerekiyor.
3 yaşındaki bir çocuk ile 6 yaşındaki bir çocuğun bir aksiyon butonunu kullanmasında, kesinlik farkı olduğunun gözlemlenmiş ve tahmin edilebiliyor olması ve bu durumun aksiyon tetikleme başarı oranına etki edebileceğinin öngörülebiliyor olması gerekir ki, tasarımcı doğru yaş grubu için kullanılabilir ürünler tasarlayabilsin.
Bu içerik ücretsiz!
Okumaya devam etmek ve SHERPA Blog okuru olmak için aşağıdakilerden birini seç. Her hafta yenileri eklenen yüzlerce içeriğe ücretsiz ve sınırsız eriş.
Tasarımcı, minik kullanıcının istenilen aksiyonu başarı ile gerçekleştirebilmesi için daha büyük butonlar, canlı renkler ve yaş gruplarına uyacak görseller kullanmalıdır. Kullanıcı, etkileşimi ve yapması gerekenleri okuyarak anlayamayacağı için renkler, statik ve animatik obje ve görsellerle kullanıcıya ürünü daha iyi anlatan ve kullanıcıyı ürünün içine çeken, merak uyandıran bir deneyim kurgulanmalıdır. Ayrıca deneyimde tekrar yaratmak da önemli bir unsur, çünkü çocuklar öğrenmek için bazı şeyleri defalarca yapmayı tercih ediyor.
Buna ek olarak komutların ya da yönlendirmelerin nasıl verildiği de önemlidir. Özellikle, okul öncesi dönemdeki veya okula yeni başlayan çocuklar için – okumayı bilmedikleri göz önünde bulundurularak – uzun yazılı anlatımlar yerine, sesli tetikleyici öğeler ve yönlendirmeler kullanılmalıdır. Hatta gerekirse navigasyon bile kullanıcı ürünle belli bir aşinalık seviyesine gelene kadar sesli olarak tanıtılabilir.
Sesli ya da yazılı, kullanılan kelimelerin de dikkatle seçilmesi gerekir. Küçük bir çocuk için “oturum aç” gibi bir anlatım hiçbir şey ifade etmeyeceğinden “başla” gibi daha basit ifadelerin kullanımı düşünülebilir. Tasarımcının kullanıcı ile empati kurabilmesi, o yaşlarda kendisinin ve arkadaşlarının ne gibi bilgi ve yeteneklere sahip olduğunu hatırlaması önemlidir.
Diğer yandan, eğer ürününüz farklı kabiliyetlere sahip birden fazla yaş grubuna hitap edecekse, yaş aralığına göre kişiselleştirme ve iletişim tarzında değişiklik imkanı sunmanız gerekmektedir. 6 yaşındaki çocuğa sunduğunuz sesli yardımlar, 9 yaşındaki bir çocuk için “fazla çocuksu” olarak algılanabilir ya da kullandığınız kelimeler ve görseller onlar için cezbedici olmayabilir.
Deneyimin çocukların fiziksel becerilerine uyması gerekmektedir. Bu sebepten, kullanılacak interaksiyon yöntemleri de yine yaş aralığına göre seçilmelidir. Birçok çocuk işaret parmağı ile dokunma, çift veya çoklu tıklama ya da bastırma hareketini, yaklaştırıp uzaklaştırmak üzere kullanılan çimdik hareketine göre çok daha kolay yapabilir.
Çocuk kilidi ve hata olasılığını düşürme de, yine çocuklar için yapılan tasarımların önemli bir noktasını oluşturuyor. Kullanıcınız aksiyonlarındaki sebep – sonuç ilişkisini ve kendi güvenliğini göz önünde bulunduracak yaşta değilse, ürün içi satın alma ya da gereksiz kişisel bilgileri ifşa etmeyi önleyecek bir ürün tasarlamanız gerekir. Bunun için – eğer ürün içi satın alım varsa – bir şifreleme uygulaması ya da ebeveyne admin görevi atanabilmesi gibi yaklaşımlar tercih edilebilir.
Sonuncu nokta olarak ise şunu söyleyebiliriz sanırım. Ürününüz ne olursa olsun, ama eğlenceli olsun ve mümkünse duyuları harekete geçirecek nitelikte olsun. Çocuklar için en önemli harekete geçirici etken eğlence olduğu için ürününüzün içine bir miktar da olsa oyunlaştırma kattığınızdan emin olun, yoksa ürününüz uzun ömürlü olmayacaktır.
Çocuklar için tasarlanmış başarılı ürünler
Squla çocukların birçok konuda bilgi edinmesini sağlayan ve ilköğretime de destek olan bir ürün. Çocuklar, eğitim sistemi müfredatına dahil olan ders konularıyla ilgili oyunlaştırılmış testler ile arkadaşları ile yarışabiliyorlar. Ürünün hem arayüzü, hem de hikayeleştirmesi hedef kitlesinin ihtiyaç ve beklentilerini tam olarak karşılıyor.
Avokiddo’nun diğer oyunları gibi DNA Play de renk ve görsel kullanımı ve karakter tasarımı konusunda çok başarılı bir ürün. DNA gibi komplike bir konuyu bulmacalar ile çok basit şekilde oyun olarak sunması ve çocuklara bilimi sevdirme çabası da takdire şayan.
BugHunt özellikle 5 yaş ve altı çocuklara doğayı müzik, sesler ve gündüz/gece seçenekleriyle öğretmeyi ve bunu bir takım ara-bul görevleri ile gerçekleştirmeyi hedefleyen bir ürün. Görselleri ve farklı duyulara hitap şekli çok başarılı.
65+
Yaşlılık – tabii ki kişinin nasıl yaşlandığına bağlı olarak – aynen çocukluk gibi kısıtlayıcı bir dönem. Bu kullanıcı grubu için tasarım yaparken sürekli aklımızda bulunması gereken yaklaşım, bu kişilerin duyularının eksi keskinliğinin kaybolmaya başlamış ya da kaybolmuş olduğunu akılda bulundurmak olmalıdır. İşin zor olan kısmı ise, görme ya da duyma yetisini fazlaca kaybetmiş, hatta belki de birtakım sağlık problemleri sebebi ile kullanımı etkileyecek fiziksel engelleri olan kişiler için nasıl doğru ürünü tasarlayacağınızı bulmak.
En kolay ve etkili yol, kaybolan yetenek ya da duyu yerine başka bir tanesini kullanarak ürünle iletişim yaratmak. Tabii bunun haricinde şu kuralları da izleyebilirsiniz:
Punto olarak 16’dan aşağısını kullanmayın.
Kullanıcıların punto ve ekran/yazı kontrastını özelleştirmesine olanak tanıyın.
Mavi frekansı zaten zor algılanan bir renktir – mavi elbise çılgınlığından da hatırlayabileceğiniz üzere – ve yaşlandıkça bu rengi görebilme yeteneğimiz azalır. Dolayısıyla, önemli hiçbir öğe için mavi kullanmamaya çalışın.
Görselleriniz için ses kaydı, videolarınız içinse altyazı seçeneği bulundurun.
Tasarımınızı yaparken yaşlıların – özellikle teknoloji ile çok içli dışlı olmayanların – tasarladığınız arayüzleri kullanırken cesaret ve motivasyon kaybına uğrayabileceklerini unutmamalısınız. Dolayısıyla tasarımınız onları cesaretlendirecek, ödüllendirecek ve doğru yönlendirecek şekilde olmalıdır. Kendilerini, yetersiz ve beceriksiz hissetmelerine sebebiyet verecek hiçbir ürünü kullanmak istemeyeceklerdir.
Bunun haricinde, hareket kısıtlamaları sebebi ile form alanları gibi öğelerin mümkün olduğunca birbirine yakın, ama farklı işlevleri olan buton vb. öğelerin mümkün olduğunca büyük ve yanlışlıkla basılmayacak mesafede olmasına dikkat etmek gerekir.
Tasarladığınız ürün bir sosyal platformsa ya da bir şekilde sosyalleşmeyi gerektiriyorsa, iletişim mekanizmalarını mümkün olduğunca kolay ve anlaşılır kurguladığınızdan emin olmalısınız. Sosyal stimülasyon yaşlılar için çok önemlidir ve sosyalliğin azalması kişilerin sağlığının hızla bozulmasına sebep olabilir.
Yaşlılar için tasarım yaparken – çocuklarda olduğu gibi – dikkat sürelerinin kısa olduğunu ve karar gerektiren adımlarda karar vermekte zorlanabileceklerini aklınızda bulundurun. Bu tür durumlar için, karar aşamasında yardımcı olacak yönlendirmeler tasarlamakta fayda var.
Yaşlılar için tasarlanmış başarılı ürünler
Bir Intel – GE girişimi olan Care Innovations, yaşlıların sağlık durumunu takip edebilmek üzere çeşitli ürünler sunmakta. CI’nin sadece web ve akıllı cihaz ürünleri değil, aynı zamanda kurumsal web sitesi de hitap ettiği yaş grubunun rahat okuyup anlayabileceği şekilde düzenlenmiş; her ne kadar bazı butonlar mavi ya da mavi fonun üzerine yerleşmiş olsa da.
Ne yazık ki, bu yaş grubu için tasarlanmış başarılı ürünler bulmak çok zor. O yüzden, şimdilik tek örnek verip zaman içinde yeni örneklerle karşılaşmam halinde yazımı güncelleyeceğim.
Sonuç
Çocuklar ve yaşlılar tasarım açısından en zorlayıcı kullanıcı gruplarını oluşturmaktadırlar. Çocukluğumuzun üzerinden yıllar geçtiği ve yaşlı olmayı henüz deneyimlemediğimiz için de, bazen empati kurmakta ve ihtiyaçları doğru analiz etmekte zorlanabiliyoruz. Ancak, iki grup hakkında da – ne yazık ki Türkçe değil – bir hayli araştırma yapılmış ve yazı yazılmış. Eğer ihtiyacınız olursa UXmatters, Experientia, Smashing Magazine vb. kaynaklardan konuyla ilgili daha fazla bilgi elde etmeniz mümkün.
