Kullanıcı deneyimi araştırmalarında “Deneyim örnekleme metodu”

Peki nedir bu Deneyim Örnekleme Metodu?

Deneyim Örnekleme Metodu, R. Larson ve M. Csikszentmihalyi tarafından geliştirilen ve çeşitli aktiviteler ile mutluluk arasındaki korelasyonlar araştırılırken popülarite kazanan bir metottur. Deneyim örnekleme metodunda (experience sampling method) aynı sorular birden fazla ve farklı zamanlarda sorulur ve bu şekilde sorulara verilen cevaplarda herhangi bir değişim olup olmadığı gözlemlenerek değişime neden olan faktörler aydınlatılır. Bu yöntem, gözlem ve mülakat gibi geleneksel araştırma metotları yerine geçmez fakat onlarla birlikte kullanıldığında çok daha etkili sonuçlar verir. Daha çok psikoloji tabanlı araştırmalarda kullanılıyor ve pek çok kullanıcı deneyimi araştırmacısı tarafından az tercih ediliyor olsa da aslında ürünün tamamen kullanıcının ihtiyacını karşılayıp karşılamadığını ilk aşamalarda anlamak ve test etmek için tercih edilebilecek kullanışlı yöntemlerden biri olarak kabul edilir. Özellikle mobil uygulamalarda kullanıcıya en iyi deneyimi sağlamak, kullanıcının isteklerini, alışkanlıklarını ve ihtiyaçlarını tam olarak tespit etmek ve bunu ürünün tasarımına entegre etmek için “keşif” ve “fikir doğrulama” aşamalarında ürünün kullanılabilirliğini test etmek açısından faydalı bir yöntemdir.

Bu metotla ne tür verilere ulaşabiliriz?

Deneyim örnekleme yönteminin, kullanıcının günlük rutinini etkilemeyecek zaman dilimleri içerisinde uygulanmasına önem verilir. Kullanıcı, gün içerisinde kendi cihazıyla (akıllı telefon, tablet) etkileşime girerken cihazına gönderilen kısa anketlerle aracılığıyla araştırmaya dahil edilir. Bu yöntem uzun süreli araştırma yöntemiyle birleştirildiğinde, diğer araştırma yöntemlerinin yakalayamadığı verileri de sağlar. En önemli özelliklerinden biri ise ölçümlemedeki ekolojik geçerliliğin (ecological validity) korunmasını ve bize temiz veri sağlıyor olmasıdır. Bu yöntem ile örneklemdeki kullanıcıların cihazla olan etkileşim verileri araştırmacılar tarafından uzaktan takip edilir. Araştırma kapsamında, kullanıcıları ürünü kullanmaya iten temel motivasyonların veya faktörlerin ne olduğu tespit edilir ve elde edilen verilerden iç görüler elde ederek analizler yapılır. Bir diğer önemli nokta ise, kullanıcıya direkt “Bu ürünü hangi amaçla kullandınız?” veya “Bu ürünü kullanırken herhangi bir problemle karşılaştınız mı?” diye sorabiliyorken, diğer yandan ürünü hangi sıklıkta kullandığını, ürünün kullanıcının ihtiyaçlarına cevap verip vermediğini ya da kullanıcının herhangi bir problemin çözümünde ürünü kullanırken sahip olduğu motivasyonla ilgili bilgiyi de alabiliyor olmamızdır.

Nasıl uygulanır?

Deneyim örnekleme metodu birkaç adımda ilerler. İlk olarak, ürün veya hizmetle ulaşılmak istenen amaca göre bir hedef kitle belirlenir ve bu çalışmanın kaç kişiyle yürütüleceği belirlenir. Bu sayı aralığı, araştırma kapsamına göre 50 ile 1000 arasında değişkenlik gösterebilir. Araştırmaya katılacak her bir katılımcıdan veri alacağımızı düşündüğümüzde, araştırmanın kapsamına göre katılımcı sayısı belirlemenin bu yöntem için oldukça önemli olduğunu anlayabiliriz.

İkinci olarak, araştırma kapsamında ulaşılması beklenen hedefe göre katılımcılara gönderilecek sorular hazırlanır:

• “Uygulamayı hangi amaçla kullandınız?”
• “[Amacı neyse] ulaşabildiniz mi?”
• “Zorlukları ve kolaylıkları nelerdi?”

Bu tür sorularla, birebir kullanıcı davranışlarına odaklanma şansı yakalayarak gerçek hayatta yaşadığı deneyim gözlemlenebilir ve değişime neden olan faktörler aydınlatılır. Araştırma hedeflerine uygun olarak daha spesifik sorular yöneltilmesi de elbette mümkündür.

Üçüncü olarak, soruların kullanıcıya nasıl ulaştırılacağı kısmı belirlenir. Bu bir mobil uygulama aracılığıyla da olabilir, bir SMS yoluyla da. Sorular kullanıcıya bir mobil uygulama veya SMS aracılığıyla gün içinde belirlenen aralıklarla ve bildirimler aracılığıyla iletilerek yanıtlar beklenir. Böylelikle direkt olarak kullanıcının davranışına odaklanılır ve temel ihtiyaçları belirlenerek bu bulguları tasarıma yansıtmanın yolları aranır. Elde edilen nitel ve nicel verilerden oluşturulacak kategoriler ile, kullanıcıların belli bir içeriği hangi kategorinin altında gerçekleştirdikleri görülebilir ve bir yandan kullanıcı deneyimi haritasını diğer yandan da bağıntı şemasını (affinity diagram) ortaya çıkarmamızı sağlar.

Deneyim örnekleme metodu, istenilen deneyimi görüntülemenin ve sonuca bağlı olarak ilerlemenin en iyi yöntemlerinden birisidir. Özellikle, kullanıcıların deneyimlerini doğal ortamlarında ve birincil elden de görmenizi sağlıyor olması, bu yöntemi diğerlerinden farklı kılar. Uzun süreli araştırma yöntemiyle birleştirildiğinde ise diğer araştırma yöntemlerinin yakalayamadığı verileri de sağlarken; ürünün kullanıcının ihtiyacını tamamen karşılayıp karşılamadığını ilk aşamalarda anlamak ve test etmek için kullanılabilir.

Referans

Hektner, J. M., Schmidt, J. A., & Csikszentmihalyi, M. (2007). Experience Sampling Method: Measuring the Quality of Everyday Life. SAGE.