Ekransız arayüzler için kullanıcı araştırmaları nasıl yapılır?

İnternet siteleri, akıllı telefon uygulamaları gibi ekranı merkeze alan grafik bazlı kullanıcı arayüz tasarımları yapılırken tasarımcıların izlediği çeşitli adımlar yer alıyor. Tasarım odaklı düşünmede de yer alan araştırma, empati yapma veya internet üzerinden kısa bir araştırmayla erişilebilen kullanıcı arayüz kalıpları gibi. Peki ya tasarladığınız kullanıcı arayüzü, örneğin giyilebilir teknoloji ürünü, herhangi bir grafik içermiyorsa hangi adımlar izlenebilir?

Kullanıcı bedenini ve duyularını merkeze alan tasarımlarda beden, materyal ve tasarımın kullanılacağı bağlam oldukça önem taşıyor. Günümüzde yeni teknolojiler ya da yükselen eğilim olarak anılan giyilebilir teknolojilerin tasarımının kalbinde bu üç nokta yatıyor. Kullanıcı deneyimini en üst düzeye taşımak ve zaman ya da maddi yatırımları en alt seviyede tutmak için kullanıcı deneyimi araştırması bu bilinmeyen sularda bir tık daha öne çıkıyor.

Kullanıcı deneyimi araştırmalarında bu alan için tasarım yaparken en çok öne çıkan yaklaşım üçüncü kişi gözüyle tasarım; gözlem yapma, kullanıcı röportajları gerçekleştirme ve kullanıcılar ile test çalışmaları yapma. Kullanıcı bedenini merkeze alan tasarımların başarılı olabilmesi adına tasarımın insanlara doğal geliyor olması en başta gelen unsurlardan birisi, bu yüzden de doğru bir şekilde gözlem yapmak ve veri toplamak oldukça önemli. Ayrıca yeni bir teknolojinin kullanıcılar tarafından kabul edilmesi için tasarımın kullanıcıların değer ve pratik yaşamlarına uygun geliyor olması, yani bu teknolojiyle kendilerini ilişkilendirebiliyor olmaları, süreci kolaylaştırmada kolaylık sağlamakta.

Canlandırma tekniği

Elbette hedef kullanıcı grubunu doğal süreç içerisinde gözlemlemek en iyi sonuçlara ulaşılmasını sağlayabilir ancak tasarımcının aklında yer alan konsept düşünceyi doğrulamak için her zaman elinin altında aradığı fırsatı bulamama veya bulsa da kayıt altına alamama ihtimali mevcut, ayrıca doğal ortamda gözlem vakit alan ve zorlu bir başlangıç noktası. Bu nedenle canlandırma tekniği olarak geçen tiyatral mizansenler aracılığı ile konsept düşünce üzerine ilk adımı atmak güzel bir başlangıç noktası. İnsan ve bilgisayar etkileşim araştırmalarının disiplinlerarası çalışma prensipi burada bir kez daha devreye giriyor.

Canlandırma tekniğinden başarıyla verim alınabilmesi adına en önemli nokta mizansenin doğru planlanması. Her ne kadar kulağa kolay olarak gelebilecek olsa da atılan bu ilk adım düşünülen tasarım üzerine bir eğilim gösterirse katılımcılar yanlış yönlendirebilir, doğal ve iyi bir tasarıma yardımcı olacak sonuçlar yerine tasarımcının ulaşmayı arzu ettiği ve kendi önyargılarına uyan sonuçlara ulaşılabilir.

Uygulamaya konulması düşünülen mizanseni adım adım planlamak, katılımcıları doğrudan yönlendirmektense genel bir yol haritası çizip onlara esnek bir alan bırakmak, mizanseninizi uygulamaya koymadan önce bir iki deneme çalışması ile test edip ardından asıl çalışmaya geçmek daha doğru sonuçlar alınmasına yardımcı olacaktır.

En basit örnekle bir ofis ortamı oluşturulup katılımcılardan dizüstü bilgisayar üzerinden, oturmaları söylenmeden, bir işlem gerçekleştirilmeleri istendiğinde katılımcıların doğal (ya da tercih) ettikleri çalışma yöntemi üzerine çeşitli bilgiler edinilebilir. Böyle bir mizansen aracılığıyla aynı amaca ulaşmak üzere çalışan katılımcılardan bilgisayarın pozisyonunu oturma konumuna göre ayarlayan, oturmayıp ayakta çalışmaya çalışan veya bilgisayarı kucağına alıp çalışanlar gibi farklı çalışma yöntemleri gözlenebilir.

Kullanıcı görüşmeleri

Canlandırma tekniği kapsamında araştırmada yer alan kullanıcılarla tekniğin kullanımının ardından “Four-Fs” tekniğini kullanarak yapılacak görüşmelerle oluşturulan mizansende olanlar, mizansenin katılımcılarda oluşturduğu hisler, bu mizansene yakın kişisel deneyimleri, mizansen sürecinde yaptıkları üzerine düşünceleri ve bu deneyim (veya deneyimlere) göre ileriye bakış açılarını irdelenebilir.

Kullanıcı görüşmelerini aynı katılımcılar ile yapmanın sağlayacağı en büyük yarar mizansenin yorumlanması ve mizansen üzerine düşünceleri olacaktır. Oluşturulan mizansende araştırmacı umduğu sonucu görse de katılımcılar ile görüşme bu sonucun doğal olup olmadığı gibi konulara değinecektir.

Örneğin insanların birbirini selamlamaları üzerine gerçekleştirilen bir araştırmada birbirini tanımayan iki katılımcının mizansen gereği sarılmasını sağlamak ve bu veriyi kayıt altına alınıp mizansenin başarılı olduğunun düşünülmesi katılımcıların mizansen yönlendirmesi sonucu bunu yaptıklarını ve rahat veya doğal hissetmediklerini paylaşmaları mizansen planının gözden geçirilmesini sağlayacaktır.

Temsili nesneler

Canlandırma çalışmasında yer alan katılımcılardan veri alabilmek adına yapılabilecek bir diğer çalışma ise temsili nesneler. katılımcılara önceden sağlanacak ve deneyimlerini anlatırken kullanmaları istenecek temsili nesneler ile katılımcıların deneyimlerini somut bir şekilde aktarmalarında yardımcı olunabilir, geleneksel sözlü soru-cevap düzeninden daha farklı veriler elde edilebilir.

Temsili nesneler çalışmasından tam verim alabilmek adına kullanılması düşünülen tüm nesneler ve anlamlarını önceden belirlemek, katılımcılarla ortak bir dil oluşturmak, büyük fayda sağlayacaktır. Farklı sertliklerde stres topu, çeşitli boyutlarda aynı nesne, farklı yüzeyler gibi küçük görünen ancak oldukça etkili olan şeyler verilerin zenginleştirilmesine yardımcı olacaktır.

Bu tarz bir çalışma ile dokunma bazlı uygulamalar adına başarılı geri dönütler elde edebilir ve yeni bir teknoloji tasarlanmaya başlanabilir.

Unutulmaması gerekenler:

• Katılım onay formu oluşturulmalı ve katılımcılara çalışma öncesi imzalatılmalı.
• Canlandırma çalışmaları kamera kaydı altına alınmalı, bu araştırmacının elinde kamerayla gezmesindense mümkünse sabit bir iki kamerayla yapılmalı.
• Canlandırma çalışmalarında kişilerarası etkileşim gözlemlenmek istendiğinde, katılımcılara rollerini ayrı ayrı söylemek etkileşimin gerçekliğini arttıracaktır.
• Canlandırmanın etkisini artırmak için araştırmacının katılımcılara sağlayacağı motivasyon, araştırmacının hikaye anlatma ve katılımcıları moda sokma yeteneğiyle doğru orantılıdır.
• Kullanıcı görüşmeleri ve temsili nesne çalışmaları kayıt altına alınmalı.
• Canlandırma tekniği sonuçları çalışmadan çalışmaya oldukça farklılık gösterebilir, oluşturulan mizansenin esneklik payı bunda en büyük role sahiptir.
• Mizansen ulaşılmak istenen sonuca göre değil, doğal işleyişi görmek üzere oluşturulmalıdır.

Okuma önerileri

• Body-centric computing
• Embodied Design Ideation Methods: Analysing the Power of Estrangement
• The lived body in design: mapping the terrain
• BodyPods: Designing Posture Sensing Chairs for Capturing and Sharing Implicit Interactions
• Haptic Feedback in Robot-Assisted Minimally Invasive Surgery
• The four F’s of active reviewing
• The Encyclopedia of Human-Computer Interaction, 2nd Edition: Wearable Computing
• The Encyclopedia of Human-Computer Interaction, 2nd Edition: Research Through Design
• User Enactments: Design Method & Study